Wytyczne do koncepcji scenariusza wystawy stałej Muzeum Partyzantów Polskich Osuchy ’44 stanowią
element opisu przedmiotu zamówienia i podstawę do opracowania scenariusza wystawy stałej.
Wytyczne są elementem konsultacji organizowanych przez Inwestora Muzeum (powiat biłgorajski).
https://spbilgoraj.bip.lubelskie.pl/index.php?id=536&p1=szczegoly&p2=95535
Idea:
Uhonorowanie przeszłości w miejscu, gdzie przyroda i historia współistnieją, tworząc unikatową
opowieść.
Cele:
− kultywowanie pamięci historii Zamojszczyzny związanej z działaniami partyzanckimi i bitwą
pod Osuchami jako symbolu ruchu oporu społeczeństwa polskiego wobec okupanta
niemieckiego na terenie ziem polskich,
− inspirowanie do poznawania podstawowych wartości historii i kształtowanie wrażliwości
poznawczej oraz rozwijanie postaw patriotycznych,
− edukowanie odwiedzających o ważnych wydarzeniach historycznych, które miały miejsce
w regionie oraz zwiększanie świadomości i znaczenia lokalnego dziedzictwa w szerokim
kontekście walki i oporu w czasie II wojny światowej,
− ukazanie regionu jako miejsca o bogatej historii, w której stawał on się polem bitwy i symbolem
walki partyzanckiej, i w którym przyroda stanowi niemego, niezmiennego świadka historii.
Podstawowe założenia merytoryczne
- Połączenie problematyki walki i życia partyzanckiego z doświadczeniami ludności cywilnej,
zmuszonej do balansowania między zaangażowaniem w ruch oporu a unikaniem represji, jako
motyw przewodni. Motyw rozwinięty poprzez ukazanie terroru okupanta i przenikania się
przestrzeni życia cywilnego i partyzanckiego. - Podkreślenie związków pomiędzy partyzantami a terenem na którym działają.
- Perspektywa wystawy powinna prezentować postrzegane zagadnienia z punktu widzenia
obywateli państwa polskiego. Wystawa powinna również omawiać aspekty postrzegania
polskich partyzantów przez ich przeciwników. - Szerszy kontekst powinien uwzględniać, tam gdzie to konieczne, doświadczenia innych
narodów związane z ruchem partyzanckim. - Pokazanie jednoczesności wydarzeń wpływających na postawy i nastroje społeczeństwa (np.
ostatnie walki wojny obronnej i powstanie Służby Zwycięstwu Polski – 27.09.1939 r., wejście
sowietów do Polski i wejście Niemców do Biłgoraja – 17.09.1939 r.) również w szerszym
kontekście, tak by dać odbiorcy możliwość odwołania się do prawdopodobnie znanych mu
wydarzeń (np. bitwa na Łuku Kurskim i operacja „Werwolf”, lądowanie w Normandii i napływ
jednostek niemieckich na południe Lubelszczyzny). - Wprowadzenie elementów biografii osób związanych z bitwą pod Osuchami; a w szerszym
kontekście związanych z oporem i jednocześnie z Zamojszczyzną (żołnierze, oficerowie,
sanitariuszki, kurierki, cywile, ofiary akcji eksterminacyjnych). - Wystawa powinna opowiadać o zagadnieniach z dwu bloków tematycznych podzielonych na
sekcje i przedstawionych poniżej. Sekcje nie powinny być przenoszone pomiędzy blokami.
Sekcje mogą być uzupełniane o nowe zagadnienia: zarówno aspekty lokalne jak i szeroki
kontekst. Zagadnienia mogą być przenoszone pomiędzy sekcjami. Zjawiska przedstawione
w sekcjach mogą się powielać występując w różnych kontekstach. Wskazane w wytycznych
tematy mogą być uzupełniane, łączone lub usuwane. Wystawa powinna uwzględniać
wykorzystanie posiadanych już eksponatów – lista proponowanych eksponatów do
wykorzystania znajduje się na końcu załącznika. - Objętość sekcji w tym tekście nie świadczy o wadze poruszanych w nich zagadnień; ich
umieszczenie ma na celu jedynie podkreślenie konieczności ich uwzględnienia.
Bloki tematyczne
Partyzanci Polscy
(sugerowane położenie: 1 piętro budynku)
Blok opowiada o ruchu partyzanckim w kontekstach historyczno-geograficznych: wychodząc
od szerokiej, ogólnoeuropejskiej doby nowożytnej, zawężając perspektywę do Zamojszczyzny
czasu wojny i okupacji niemieckiej z wyeksponowaną specyfiką lokalną. Porusza zagadnienia
postrzegania partyzantów przez ich przeciwników. Opowiada o aspektach budujących opór
(terrorze okupacyjnym) i reakcji na niego. Pokazuje dywersję i jej formy. Omawia pokrótce
specyfikę najbliższej okolicy Osuch w kontekście doświadczeń ludności i walk zbrojnych.
Partyzanci
1.1. znaczenie terminu
1.2. konwencja haska
1.3. postrzeganie nieregularnych form walki w Europie ze szczególnym
uwzględnieniem perspektywy państwa niemieckiego
Polskie tradycje partyzanckie
2.1. potop szwedzki i inne działania nieregularne (np. Partyzantka Zaliwskiego)
2.2. powstanie styczniowe
2.3. etos partyzanta-spiskowca w kulturze polskiej
Doświadczenie wojny
3.1. I wojna światowa i wysiedlenie: bieżeństwo 1915 r. jako doświadczenie zbiorowe
3.2. pamięć o wojnie i represjach czasu zaborów, tradycje niepodległościowe; specyfika
regionu – powiatu biłgorajskiego
3.3. wybuch II wojny światowej i układ Ribbentrop-Mołotow
3.4. bitwy na terenie Zamojszczyzny i rozwiązywanie oddziałów WP
3.5. żołnierze i oficerowie WP walczący na Zamojszczyźnie jako przyszła kadra
konspiracyjna
3.6. elementy ciągłości państwa polskiego
Wobec okupacji
4.1. podział Polski pomiędzy III Rzeszę i ZSRR i jego skutki
4.2. pierwsze konspiracje
4.3. akcja AB i jej konsekwencje
4.4. terror gospodarczy
4.5. codzienne życie w okresie okupacji
4.6. przesiedlenia na teren powiatu
4.7. okupacyjne siły w powiecie biłgorajskim (w tym jednostki z Ukraińcami
w składzie)
Terror i zagłada
5.1. akcja Reinhardt.
5.2. las jako azyl.
5.3. akcje represyjne za opór w tym pomoc ukrywającym się (np. Kamionka i Kulno)
5.4. Generalny Plan Wschodni (założenia, przebieg wysiedleń i reakcje na nie.
Powstanie Zamojskie, los wysiedlonych)
Konspiracja w rozkwicie
6.1. jednostki i struktury związane z Rządem Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie
6.2. Polskie jednostki i struktury związane z Związkiem Socjalistycznych Republik
Radzieckich
6.3. cywilne zaplecze partyzantów
6.4. dywersja i jej skala
Eskalacja terroru i reakcja
7.1. “leśni” – partyzanci w percepcji władz okupacyjnych
7.2. Z konspiratorów – partyzanci: zasilanie szeregów formacji „leśnych”
7.3. pacyfikacje odwetowe – anatomia zbrodni
7.4. akcja przeciwpartyzancko-wysiedleńcza “Werwolf”
7.5. konsekwencje akcji “Werwolf”
Nadciągający Wicher
8.1. sytuacja międzynarodowa
8.2. sowieckie oddziały na Zamojszczyźnie
8.3. Rzeczpospolite Józefowska i Radecznicka
8.4. operacje przeciwpartyzanckie w skali okupowanej Europy
8.5. front na terenie II Rzeczpospolitej w pierwszej połowie 1944 r.
Blok II
Osuchy – bitwa
(sugerowane położenie: parter „starego” budynku).
Blok opowiada o operacji Sturmwind i jej kulminacyjnym punkcie – bitwie pod Osuchami. Narracja
przechodzi po dwu pierwszych, wprowadzających, sekcjach do opowieści której tempo wyznaczają
kolejne dni upływające w okrążeniu dążąc do apogeum – bitwy.
Plany i siły niemieckie
1.1. obozy przejściowe i los cywili na terenie objętym akcją w założeniach okupanta
1.2. działania “rządu” Generalnego Gubernatorstwa
1.3. jednostki okupanta zaangażowane w walkę
Sturmwind I
2.1. bitwa na Porytowym Wzgórzu i jej konsekwencje
Siły partyzanckie w okrążeniu i poza nim w akcji Sturmwind II
3.1. los cywili
3.2. działania dowództwa AK poza okrążeniem wywiad AK
3.3. oddziały partyzanckie i ich specyfika oraz dyslokacja
“Dzień po dniu”
4.1. losy zgrupowania AK-BCH w okrążeniu
4.2. losy innych oddziałów
Bitwa pod Osuchami
Lasy Puszczy Solskiej bezpośrednio po bitwie
6.1. zbrodnie na ludności cywilnej w rejonie Osuch (w tym działania jednostek Kałmuckich)
6.2. Rapy
Ekshumacje i tworzenie cmentarza w Osuchach
Pamięć miejsca
zakończenie z odniesieniem do autentyczności zachowanego pola bitwy i innych omówionych
na ekspozycji miejsc z najbliższej okolicy
8.1. powojenne losy wspomnianych wcześniej postaci ze szczególnym uwzględnieniem
walczących pod Osuchami
8.2. niezmieniona topografia pola bitwy
8.3. upamiętnienie i pamięć o bitwie