Zdjęcia przedstawiają poszukiwanie ciał partyzantów poległych w bitwie pod Osuchami, zakładanie cmentarza w Osuchach we wrześniu 1944 roku oraz Komisję Komitetu Opieki nad Grobami z Polskiego Komitetu Opiekuńczego z Biłgoraja. Foto Edward Buczek. Wszystkie archiwalne zdjęcia pochodzą ze zbiorów Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju.
Cmentarz w Osuchach
Ten oto cmentarz nie jest odpocznieniem wiecznem dla starości i choroby. Jest to cmentarz, pełen mężczyzn młodych i potężnych. Można odczytać imiona ich na setkach małych krzyżów, gęsto ścieśnionych, które bezgłośnym chórem wciąż powtarzają:
Jest coś cenniejszego, niż życie, jest coś bardziej niezbędnego, niż życie… skoro my tu jesteśmy.
Georges Duhamel, Vie de Martyrs (1914—1919).
Zwłoki partyzantów poległych pod Osuchami zbierano wczesną jesienią pod przewodnictwem Rady Głównej Opiekuńczej pow. biłgorajskiego. Komisja Komitetu Opieki nad Grobami z Polskiego Komitetu Opiekuńczego przybyła do Osuch we wrześniu 1944 r. Na jego czele była jako przewodnicząca Józefa Gebhardtowa, ponadto w skład komisji weszli: Władysław Król, Joachim Juhnke, Zbigniew Krynicki, Władysław Homa, Tadeusz Iwanowski i Zbigniew Orliński. Wyznaczone patrole, wraz z ludźmi z gminy Łukowa i z tamtejszego posterunku MO, przeszukiwały las i znalezione ciała po zaprotokołowaniu układały do dostarczonych trumien i wywoziły na cmentarz, gdzie były zostawiane na powierzchni celem identyfikacji. Zdjęcia wykonał Edward Buczek, biłgorajski fotograf. Ekshumację przeprowadzono w dniach 23.09 – 1.10 i 15.10 – 20.10 1944 r. Zgodnie z protokołem ekshumacyjnym znaleziono podówczas 233 ciała poległych, z czego około 100 zabrały rodziny i pochowały na cmentarzach rodzinnych partyzantów. Zwłoki pochowano na specjalnie w tym celu utworzonym cmentarzu w Osuchach, jednym z największych cmentarzy partyzanckich w Polsce.
Polegli w bitwie nad Sopotem pochowani są nie tylko na cmentarzu w Osuchach, ale także na okolicznych cmentarzach parafialnych, m.in. w Zwierzyńcu, Łukowej, Józefowie, Górecku Kościelnym czy w Biłgoraju. Dokładnej liczby niestety nie da się ustalić, ponieważ w lasach osuchowskich podczas pacyfikacji zginęło także dużo ludności cywilnej, która ukrywała się właśnie w lasach. Nie udało się ustalić tożsamości wszystkich poległych. Nie można też ustalić ilu dokładnie partyzantów wówczas zginęło. Jednak z całą pewnością można stwierdzić, że ich ofiara nie poszła na marne.